Musiatowicz: Planowana nowelizacja białoruskiego „Kodeksu o Wykształceniu” i jej skutki dla polskich szkół na Białorusi

Celem poniższej pracy jest przyjrzenie się aspektowi planowanej nowelizacji Kodeksu o Wykształceniu na Białorusi. W szczególności jego prawnemu znaczeniu oraz skutkach dla polskiego szkolnictwa w tym kraju. Pod uwagę zostaną wzięte cele takiego działania ze strony władz białoruskich oraz jakie to działanie nieść będzie skutki dla dwóch polskich placówek: w Grodnie i Wołkowysku. Celem jest też ukazanie podejścia białoruskich władz do sprawy polskiej oświaty w tym kraju oraz przedstawienie, w jaki obecnie sposób działają polskie szkoły przy Związku Polaków na Białorusi, również w kontekście innych problemów stawianych przez władze np. finansowych i urzędowych.

Trudne relacje polsko-białoruskie

Relacje polsko-białoruskie od lat należą do dosyć trudnych – z pewnością wpłynęła na nie białoruska polityka nieprzestrzegania praw człowieka, zasad demokracji czy rządów prawa. Z tego też powodu Polska przyjęła wobec Białorusi postawę tzw. krytycznego dialogu, polegającą na krytyce naruszeń praw człowieka, standardów demokracji i rządów prawa ale nie zerwała całkowicie dialogu z władzami tego kraju, obniżając tylko poziom kontaktów. Warto również zauważyć, że pomimo kilkukrotnej zmiany w Polsce rządów oraz zmian na takich stanowiskach jak prezydent, premier czy minister spraw zagranicznych, trudno stwierdzić występowanie wyraźnych różnic w koncepcjach relacji Polski z Białorusią czy radykalnych zmian w tych stosunkach¹. 26 marca 1997 roku, Aleksander Łukaszenka zasugerował, że Polacy z Grodzieńszczyzny nie są lojalnymi obywatelami państwa białoruskiego. Problemem pozostawały też bariery współpracy gospodarczej, związane z brakiem reform. W tych okolicznościach Polska podjęła próbę nacisku na Białoruś poprzez dyplomację wielostronną – temat sytuacji na Białorusi poruszono np. na spotkaniu przywódców 12 państw Europy Środkowo-Wschodniej, we wrześniu 1997 roku w Wilnie. Dodatkowo w 2005 roku, ze sprzeciwem władz białoruskich spotkało się również przyjęcie przez Sejm ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka². Jednak głównym powodem przyczyniającym się do utrudniania tych relacji była kwestia polskiej mniejszości narodowej w tym kraju oraz poszanowanie ich praw do języka i edukacji. W celu uregulowania spraw mniejszości polskich w tym kraju podpisano między innymi traktat z dnia 23 czerwca 1992 roku, pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Białoruś, o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy³. Natomiast 27 listopada 1995 r. podpisano umowę w dziedzinie kultury, nauki i oświaty; dodatkowo 20 lipca 2016 r. podpisano porozumienie o współpracy w dziedzinie edukacji⁴.

Zagrożone polskie szkoły

Jednak strona białoruska nie dotrzymuje zawartych umów i prowadzi swoją antypolską politykę uderzającą w szkolnictwo polskie. O czym świadczy wieść o planowanym znacznym zawężeniu możliwości nauki w języku ojczystym w dwóch ostatnich polskich szkołach na Białorusi – jest to bez wątpienia ostatecznym „nożem w plecy” dla prawie 500-tysięcznej społeczności białoruskich Polaków. Prześladowani językowo niemal od początku istnienia ZSRR, których przodkowie przetrwali w polskości 123 lata zaborów i szczególnych trudów życia na Ziemiach Zabranych, wkrótce mogą zostać definitywnie pozbawieni możliwości nauki w języku polskim. Dwie ostatnie placówki oświatowe, mowa tu o Szkole Podstawowej nr 36 w Grodnie i Szkole Podstawowej nr 8 w Wołkowysku, których powstanie zostało sfinansowane w dużej mierze ze środków publicznych Rzeczypospolitej Polskiej, na skutek planowanej nowelizacji białoruskiego „Kodeksu o Wykształceniu”, mają stać się w praktyce rosyjskojęzycznymi szkołami z elementami nauczania po polsku. Zmiany przewidują bowiem to, iż w placówkach ogólnego średniego wykształcenia, w których nauczanie i wychowanie są realizowane w języku mniejszości narodowej, nauczanie przedmiotów Historia Białorusi, Nauki społeczne i rozdziału Geografia Białorusi przedmiotu Geografia jest realizowane w jednym z państwowych języków Republiki Białoruś. Język nauczania wskazanych przedmiotów, rozdziału Geografia Białorusi przedmiotu Geografia jest określany przez lokalny organ wykonawczy i regulujący w miejscu, w którym znajduje się placówka ogólnego średniego wykształcenia. Daje ten przepis władzom państwowym możliwość większej ingerencji w funkcjonowanie polskich placówek⁵.

Co gorsza, nowelizacja zakłada możliwość rozszerzenia zakresu przedmiotów, które od tej pory wykładane będą w języku państwowym, o kolejne, zgodnie z uznaniem władz regionalnych. W praktyce, biorąc pod uwagę dotychczasową narrację w relacjach polsko-białoruskich po 1994 roku, mamy do czynienia z kolejną próbą walki z szeroko rozumianą polskością jako emanacją wrogich, zachodnich interesów. Polonofobia obecnych władz Białorusi znów odbija się głośnym echem na grupie wiernych jej obywateli, którzy tak jak inni płacą podatki i odbywają obowiązkową służbę wojskową. Jedyna ich wina polega na przynależności do narodu polskiego⁶.

Jak informuje przewodniczący parlamentarnej Komisji Oświaty Kultury i Nauki – Igor Marzaliuka, nowa ustawa ściśle określi kategoryzację instytucji oświatowych, a także zakaże instytucjom niepublicznym używania takich nazw jak „szkoła”, „liceum”, „akademia” czy „uniwersytet”. Projekt nowej ustawy oświatowej jest istotny dla polskiej mniejszości, poza utrzymywanymi przez polskie organizacje społeczne szkołami niepublicznymi, które zgodnie z nową ustawą nie będą już mogły określać się szkołami. Nowelizacja kodeksu oświatowego wprowadza również zdawanie egzaminów maturalnych w jednym z języków państwowych w ciągu dwóch lat od uchwalenia ustawy. Dotychczas w szkołach z polskim językiem nauczania egzaminy końcowe były zdawane w języku polskim. Zamiary te od lat wzbudzają sprzeciw naszych rodaków na Białorusi⁷.

Sprawa funkcjonowania szkół publicznych z polskim językiem nauczania jest od lat kwestią rozmów dyplomacji Polski i Białorusi. Działacze Związku Polaków na Białorusi zebrali ponad 5.7 tys. podpisów poparcia pod listem do prezydenta Aleksandra Łukaszenki, z prośbą o wniesienie do ustawy poprawek usuwających zagrożenie dla istnienia polskich szkół⁸. Polska jest tym bardziej zainteresowana sprawą, że to właśnie państwo polskie sfinansowało w całości z budżetu RP w Grodnie w 1996 r. i Wołkowysku w 1999 r., budowę i wyposażenie siedzib obu szkół z polskim językiem nauczania⁹.

Od lat dyrekcje tych szkół nie przyjmują do szkół wszystkich chętnych dzieci. Sprawa ta stała się tematem rozmów ministra spraw zagranicznych Jacka Czaputowicza z przewodniczącym Rady Republiki Białorusi, Michaiłem Miasnikowiczem, który w lipcu 2018 roku przebywał z wizytą w Warszawie. Miasnikowicz obiecał wówczas, że przyjęcia do polskich szkół nie będą ograniczane. Mimo to po raz kolejny doszło do odrzucenia podań części rodziców chętnych do zapisania swoich dzieci do polskiej szkoły w Wołkowysku na rok szkolny 2018/2019¹⁰. W wywiadzie dla Państwowej Agencji Prasowej, Miasnikowicz negatywnie ocenił funkcjonowanie oświaty publicznej w języku polskim. Wypowiadał się w ten sposób, rozpoczynając kolejną wizytę w Warszawie. Choć dyplomacja białoruska powtarzała wcześniej, że ograniczeń w naborze dzieci do polskich szkół nie będzie¹¹.

Prześladowani za polskość

Niepokojącym procederem ze strony władz Białorusi jest wszczynanie, na zlecenie Prokuratury Generalnej Republiki Białorusi, kampanii zbierania informacji o ośrodkach nauczania języka polskiego w kraju. 16 marca 2021 r. prokuratura miasta Grodna wkroczyła do Polskiej Szkoły Społecznej im. Króla Stefana Batorego przy Związku Polaków na Białorusi w Grodnie („Batorówki”). Przedstawicieli władzy interesowały różne aspekty funkcjonowania tego ośrodka nauczania języka polskiego, m. in. personalia współpracujących z „Batorówką” nauczycieli oraz metodyków-konsultantów, skierowanych do szkoły przez ORPEG. Funkcjonariusze prokuratury interesowali się też programami nauczania, które wykorzystują pedagodzy „Batorówki”, m. in. mapami i podręcznikami, wykorzystywanymi podczas lekcji z historii Polski. Jak podają media podczas rozmowy z prezes ZPB Andżeliką Borys, funkcjonariusze dopytywali się, czy w „Batorówce” obchodzone są polskie święta narodowe i czy szkoła zaprasza na swoje imprezy polskich dyplomatów oraz przedstawicieli białoruskiej władzy państwowej. Podobna sytuacja miała miejsce kilka dni później w piątek, 19 marca 2021 r. współpracownik Prokuratury Rejonowej w Lidzie pobrał, w działającej przy miejscowym oddziale ZPB szkole społecznej, dokumentację placówki¹².

Kolejny przykład wrogości wobec polskich placówek to skierowanie przez Prokuraturę Brześcia pozwu do sądu o likwidację Polskiej Harcerskiej Szkoły Społecznej im. Romualda Traugutta w Brześciu, zarejestrowanej jako spółka pod nazwą „Polska Szkoła”. Dyrektor placówki – Annę Paniszewą umieszczono w areszcie śledczym pod zarzutem „podżegania do nienawiści na tle narodowościowym”. Według informacji prasowej Prokuratury Brześcia, procedura likwidacji „Polskiej Szkoły” została wszczęta w związku z rzekomymi „naruszeniami prawa, które naniosły szkodę państwowym i społecznym interesom”. Chodziło o zorganizowanie 28 lutego 2021 r. w tej placówce, obchodów Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, podczas których nie padło ani nazwisko Rajsa ani jego pseudonim. Wspomnieć tu należy, że 10 marca, w związku ze szkolną uroczystością, w której brał udział m. in. konsul RP w Brześciu, Jerzy Timofiejuk, prokuratura wszczęła śledztwo ws. „celowych działań mających na celu rehabilitację nazizmu i podżeganie do nienawiści etnicznej”. MSZ Białorusi wykorzystało to jako pretekst do wydalenia z Białorusi polskiego dyplomaty, czego skutkiem stała się wymiana ciosów i wzajemne wydalenie przez Białoruś i Polskę ze swojego terytorium po troje dyplomatów polskich i białoruskich¹³. Tymczasem w ramach śledztwa prokuratorskiego już 11 marca 2021 r., w Brześciu został zatrzymany i osadzony w areszcie śledczym współzałożyciel „Polskiej Szkoły” Aleksander Nawodniczy, a 12 marca w areszcie znalazła się dyrektor placówki Anna Paniszewa¹⁴.

Wedle informacji Rozgłośni Euroradio, szkoła kursów językowych w Smorgoniach, w obwodzie grodzieńskim dostała list z miejscowej prokuratury. W związku z – jak napisano – „powstałą koniecznością” ma przesłać dane personalne nauczycieli oraz osób uczących się i kopie programów nauczania. Szkoła prowadzi kursy nauczania trzech języków ale informacje ma przesłać jedynie w zakresie „usług dotyczących nauczania języka polskiego”. To kolejny przykład po Grodnie, Lidzie i Brześciu, gdzie przedstawiciele prokuratury i urzędnicy do spraw ideologii zainteresowali się nauczaniem języka polskiego. Takie działania media internetowe i białoruscy obrońcy praw człowieka potępili, również uważając je za represje wobec Polaków na Białorusi, w których to białoruskie władze przedstawiają Polskę jako wroga. „Kreowanie wizerunku wroga wewnętrznego ze strony władzy jest bardzo niebezpieczną tendencją” – napisał na stronie Centrum Praw Człowieka „Wiasna”, Walancin Stefanowicz, wiceszef tej organizacji¹⁵.

Władze wykorzystują artykuł 130. Kodeksu Karnego Republiki Białorusi (celowe działania mające na celu podżeganie do nienawiści narodowej i religijnej oraz siania niezgody na gruncie przynależności narodowej, religijnej, językowej, a także rehabilitacji nazizmu dokonane przez grupę osób) w celu prześladowania za wypowiadanie sądów i opinii na temat faktów historycznych, gdyż wchodzi to w sprzeczność z zobowiązaniami Republiki Białorusi, w ramach Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych¹⁶.

Polski sprzeciw

Polskie stanowisko w kwestii represji wymierzonych w mniejszość polską na Białorusi wyraża przede wszystkim uchwała z 30 marca 2021 r., w której posłowie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej wyrazili dezaprobatę wobec bezprawnej i brutalnej kampanii represji rozpętanej przez władze białoruskie przeciw obywatelom Białorusi narodowości polskiej, pragnącym prowadzić działalność kulturalno-oświatową i pielęgnować tradycje narodowe. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej sprzeciwia się urągającym wszelkim standardom demokratycznym ingerencjom w funkcjonowanie organizacji mniejszości polskiej, a zwłaszcza Związku Polaków na Białorusi – o czym czytamy w dokumencie. Jak czytamy w uchwale: „Działania władz białoruskich są w rażący sposób sprzeczne z międzynarodowymi zobowiązaniami Białorusi dotyczącymi ochrony mniejszości narodowych oraz z dwustronnymi zobowiązaniami polsko-białoruskimi w zakresie ochrony mniejszości polskiej. Łamanie praw mniejszości narodowych jest sprawą, na którą szczególnie uwrażliwiona jest opinia publiczna, zarówno polska, jak i międzynarodowa. Działania władz białoruskich prowadzą do eskalacji napięć i pogłębiania samoizolacji tego kraju na arenie międzynarodowej oraz w najwyższym stopniu utrudniają powrót do normalnych kontaktów z sąsiadującą Polską’’. Dokument ten to wyraz solidaryzowania się polskiego organu ustawodawczego z zatrzymanymi i represjonowanymi rodakami z Białorusi: Andżeliką Borys, Andrzejem Poczobutem, Ireną Biernacką, Marią Tiszkowską, Anną Paniszewą i innymi osobami poddanymi szykanom. Polski Sejm wyraził tym samym swoje domaganie się jak najszybszego ich uwolnienia i zaprzestania wobec nich wszelkich represji oraz wzywa społeczność międzynarodową do solidarnej i stanowczej reakcji na bezprawne działania białoruskich władz, co podkreślili posłowie ¹⁷.

Sprzeciw z strony Polski wyraża również oświadczenie Premiera Mateusza Morawieckiego, w sprawie sytuacji Polaków na Białorusi: „Chcę wyrazić bardzo zdecydowany sprzeciw w związku z aresztowaniem, z zatrzymaniem pani Andżeliki Borys, szefowej Związku Polaków na Białorusi, a także – wcześniej – pani Anny Paniszewej” – powiedział. Premier podkreślił w nim również, iż nie zgadza się w imieniu polskiego rządu na takie traktowanie Polaków, zaznaczając iż takie działania władz Białorusi można nazwać „braniem zakładników”, określając przy tym, że działanie to jest „absolutnie niezgodne z jakimikolwiek standardami międzynarodowymi”. Prezes Rady Ministrów zaapelował również do władz białoruskich ażeby przestały szykanować Polaków, żeby przestały traktować Polaków jak zakładników. Wezwał białoruskie władze do tego, by „w spokoju rozwiązywać swoje wewnętrzne problemy, bez brania zakładników”. „Bo tak rozumiem ostatni atak na społeczność polską mieszkającą na Białorusi” – podkreślił¹⁸.

Swoje stanowisko wyraził również Prezydent Andrzej Duda. „Jest rzeczą bezprecedensową, że obecne władze Białorusi, które nie mają do końca legitymacji społecznej, bo wiemy, jak wyglądały ostatnie wybory prezydenckie, postępują w taki sposób, że aresztują przedstawicieli polskiej mniejszości, że aresztują przedstawicieli legalnie działających polskich organizacji” – ocenił prezydent. Zapowiedział, że sprawa będzie monitorowana. „Nie zostawimy naszych rodaków na Białorusi samych sobie, będziemy interweniowali w ich sprawie” – zapewnił¹⁹. Co również uczynił między innymi poprzez działania na forum międzynarodowym. Zwrócił się w sprawie represji wobec polskiej mniejszości na Białorusi, do trzech międzynarodowych organizacji: po pierwsze do Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie – rozmawiał z Sekretarz Generalną tej organizacji, Helgą Schmid oraz Wysokim Komisarzem OBWE ds. Mniejszości Narodowych, Kairatem Abdrakhmanovem. Drugą organizacją międzynarodową, do której zwrócił się Prezydent Duda, była Rada Europy, gdzie Prezydent rozmawiał z Sekretarz Generalną Rady Europy, Mariją Pejczinović Burić i uzyskał zapewnienie, że w przyszłym tygodniu na posiedzeniu Komitetu Ministrów Rady Europy zostaną przedyskutowane ewentualne działania i stanowisko jakie może w tej sprawie zająć Rada Europy. Trzecią natomiast organizacją międzynarodową, do której zwrócił się Prezydent, była Organizacja Narodów Zjednoczonych. Prezydent rozmawiał z Wysoką Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. praw człowieka, Michelle Bachelet. Jak sam zaznaczył, „jeżeli do tego dodamy działania premiera Mateusza Morawieckiego na forum Unii Europejskiej, Ministra Spraw Zagranicznych Zbigniewa Raua na forum NATO, to mamy w sprawie prześladowania Polaków na Białorusi poruszone wszystkie najważniejsze organy zw. ze sprawami międzynarodowymi”²⁰.

Istniejące przepisy prawne a nowelizacja

Podnoszony przez stronę polską sprzeciw jest wobec tego niczym innym, jak zwyczajną próbą wyegzekwowania tego, do czego strona białoruska się zobowiązała. Co godne podkreślenia, już w preambule Traktatu z dnia 23 czerwca 1992 roku, pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Białoruś o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, przedstawiciele Białorusi bezsprzecznie określili mniejszość polską jako wnoszącą wkład w rozwój kraju i stanowiącą o jego bogactwie kulturowym:

(…) doceniając znaczenie przyjaznych stosunków polsko-białoruskich dla umocnienia zaufania i współpracy na kontynencie europejskim, a w szczególności w Europie Środkowej i Wschodniej,

biorąc pod uwagę, że Polska i Białoruś mają w dużej mierze wspólną historię, której najlepszą tradycją jest współistnienie i wzajemne wzbogacanie kultur,

uwzględniając etniczną i kulturową bliskość narodów polskiego i białoruskiego,

uwzględniając fakt, że Polacy i Białorusini, mieszkający na terytoriach obydwu Umawiających się Stron, wnoszą istotny wkład w rozwój obu Państw i kultury obu narodów,

dążąc do umocnienia podstaw dobrosąsiedzkiej współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białoruś, a także do pogłębiania wzajemnego zrozumienia między narodami polskim i białoruskim,

Artykuły 14, 15 i 16 zaś, wyżej przywołanego Traktatu, w sposób jednoznaczny precyzują obowiązki obydwu stron, w sposób szczególny eksponując znaczenie oświaty realizowanej w języku ojczystym jako element umożliwiający zachowanie tożsamości narodowej:

Artykuł 14

1. Umawiające się Strony potwierdzają, że osoby należące do mniejszości polskiej w Republice Białoruś oraz mniejszości białoruskiej w Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo, indywidualnie lub wespół z innymi członkami swojej grupy, do swobodnego zachowania, rozwijania

i wyrażania swojej tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach pełnej równości wobec prawa.

2. Umawiające się Strony potwierdzają, że przynależność do mniejszości narodowej jest sprawą indywidualnego wyboru dokonywanego przez osoby i że nie mogą z tego wynikać dla niej żadne negatywne następstwa.

Artykuł 15

Umawiające się Strony gwarantują, że osoby wymienione w artykule 14 mają w szczególności prawo, indywidualnie lub wespół z innymi członkami swej grupy, do:

– swobodnego posługiwania się językiem ojczystym w życiu prywatnym i publicznym, dostępu do informacji w tym języku, jej rozpowszechniania i wymiany, a także używania swych imion i nazwisk w brzmieniu przyjętym dla języka ojczystego,

– zakładania i utrzymywania własnych instytucji, organizacji lub stowarzyszeń oświatowych, kulturalnych i innych, które mogą ubiegać się o dobrowolną pomoc finansową lub inną, jak również o pomoc państwową, zgodnie z prawem krajowym, korzystać z dostępu do środków masowego przekazu, a także uczestniczyć w działalności międzynarodowych organizacji pozarządowych,

– wyznawania i praktykowania swej religii, w tym nabywania i wykorzystywania materiałów religijnych oraz prowadzenia oświatowej działalności religijnej w języku ojczystym,

– ustanawiania i utrzymywania niezakłóconych kontaktów między sobą na terytorium swego Państwa, jak również kontaktów poprzez granice z obywatelami innych państw, z którymi łączą je wspólne pochodzenie etniczne lub narodowe, dziedzictwo kulturalne lub przekonania religijne,

– korzystania ze środków prawnych, przewidzianych ustawodawstwem wewnętrznym Państwa zamieszkania, dla urzeczywistnienia i ochrony swych praw.

Artykuł 16

1. Umawiające się Strony będą rozwijać konstruktywną współpracę w zakresie ochrony praw osób należących do mniejszości narodowych, traktując je jako czynnik wzmocnienia wzajemnego zrozumienia i dobrosąsiedzkich stosunków między narodami polskim i białoruskim.

2. Umawiające się Strony w trakcie realizacji rozwoju regionalnego będą uwzględniać społeczne i ekonomiczne interesy osób wymienionych w artykule 14 oraz ich organizacji lub stowarzyszeń.

3. Umawiające się Strony będą starać się zapewnić osobom, o których mowa w artykule 14, odpowiednie możliwości nauczania ich języka ojczystego lub nauczania w tym języku w placówkach oświatowych, a także, gdzie jest to możliwe i konieczne, posługiwania się językiem ojczystym wobec władz publicznych. W programach nauczania placówek oświatowych, do których uczęszczają wyżej wymienione osoby, będzie uwzględniona w szerszym zakresie historia i kultura mniejszości narodowych.

4. Umawiające się Strony będą szanować prawo osób, o których mowa w artykule 14, do uczestnictwa w sprawach publicznych, w szczególności dotyczących ochrony i umacniania ich tożsamości, a także w razie potrzeby przeprowadzać konsultacje z organizacjami lub stowarzyszeniami tych osób²¹.

Natomiast białoruska władza swoją propozycją nowelizacji ustawy występuje nie tylko przeciw dobrym obyczajom i zasadom współżycia międzynarodowego ale także łamie postanowienia umów, które w pełni dobrowolnie i świadomie podpisała. Mowa tu choćby o wcześniej wspomnianym porozumieniu z dnia 20 lipca 2016 r., między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o współpracy w dziedzinie edukacji, które w jednoznaczny sposób zobligowały obydwie strony do działania na rzecz zamieszkujących obydwa kraje mniejszości narodowych:

Artykuł 1

Strony będą współpracować na zasadach wzajemności i równych praw, zwracając szczególną uwagę na następujące kierunki wzajemnych działań:

1) wymianę informacji o aktach prawnych w dziedzinie edukacji i nauki oraz planach rozwoju systemów edukacji;

2) szkolenie kadr na wszystkich poziomach, stopniach, kierunkach edukacji i specjalnościach, będących przedmiotem obustronnego zainteresowania;

3) nawiązanie współpracy między placówkami systemu oświaty Rzeczypospolitej Polskiej i placówkami edukacyjnymi na wszystkich poziomach nauczania w Republice Białorusi;

4) podnoszenie kwalifikacji nauczycieli języka polskiego w Republice Białorusi i języka białoruskiego w Rzeczypospolitej Polskiej;

5) popieranie organizowania wspólnych spotkań naukowych, konferencji, sympozjów, olimpiad, konkursów i innych przedsięwzięć w dziedzinie edukacji;

6) stworzenie warunków dla rozwoju edukacji dla mniejszości narodowych – polskiej w Republice Białorusi i białoruskiej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Artykuł 14

Strony będą sprzyjały podnoszeniu jakości nauczania języka polskiego i literatury polskiej w placówkach ogólnej średniej edukacji Republiki Białorusi oraz rozwojowi studiów polonistycznych w szkołach wyższych w Republice Białorusi oraz języka białoruskiego i literatury białoruskiej w placówkach systemu oświaty Rzeczypospolitej Polskiej i studiów białorutenistycznych w szkołach wyższych w Rzeczypospolitej Polskiej²².

Państwo Polskie a prawa mniejszości białoruskiej

Analizując treść podanych wyżej artykułów, autor ocenia, że władze Białorusi kompletnie ignorują przyjęte na siebie zobowiązania. Polska wspiera kulturę i tożsamość białoruską na swoim terytorium, jak choćby dwujęzyczne nazwy miejscowości czy szeroko dostępne szkolnictwo w języku białoruskim, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym²³. Zgodnie z ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, państwo Polskie umożliwia organizowanie w szkołach publicznych – na wniosek rodziców – zajęć służących podtrzymywaniu tożsamości językowej i kulturowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, przez organizowanie nauki języka mniejszości, nauki własnej historii i kultury oraz geografii państwa, z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa²⁴.

Przypomnieć należy także, że mniejszość białoruska w Polsce tworzy zwarte skupiska lokalne w woj. podlaskim. Nauczanie języka mniejszości narodowej białoruskiej organizowane jest tam w formie dodatkowej nauki tego języka w 2 przedszkolach, 25 szkołach podstawowych i w 2 liceach ogólnokształcących. W roku szkolnym 2019/2020 języka białoruskiego uczyło się w nich 2730 uczniów, w tym 145 w przedszkolach. Przepisy ustawy o systemie oświaty pozwalają w różny sposób organizować nauczanie mniejszości. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Nauki informuje, że od roku szkolnego 2017/2018 nauczanie języka białoruskiego prowadzone jest także w Warszawie, gdzie przy Szkole Podstawowej nr 395 im. Rotmistrza Witolda Pileckiego (ul. Sierakowskiego 9) został powołany Międzyprzedszkolny Zespół Nauczania Mniejszości Białoruskiej oraz Międzyszkolny Zespół Nauczania Mniejszości Białoruskiej. W minionym roku szkolnym, w nauce języka białoruskiego w Warszawie uczestniczyło 8 przedszkolaków i 9 uczniów szkoły podstawowej²⁵. Natomiast na Uniwersytecie Warszawskim uruchomiono kierunek białorutenistyki z myślą o mniejszościach narodowych, dając im możliwość kultywowania i utrzymywania swojej tożsamości narodowej²⁶.

Dodatkowo język białoruski w pięciu gminach województwa podlaskiego pełni funkcję języka pomocniczego w kontaktach przed organami gminy. Dla jednej z gmin województwa (Gmina Orla) ustalono dodatkowe nazwy miejscowości w tym języku. Na rzecz rozwoju, promowania i ochrony języka białoruskiego działają liczne organizacje białoruskiej mniejszości narodowej. Takiej wzajemnej postawy niestety próżno szukać u władz białoruskich wobec mniejszości polskiej w tym kraju²⁷.

Artykuł został pierwotnie opublikowany w kwartalniku “Myśl Suwerenna. Przegląd Spraw Publicznych” nr 2(4)/2021.

[Grafika: 2020 Moscow Victory Day Parade; Autor: The Presidential Press and Information Office]

_______________________________